Diş anatomisi ve fizyolojisi
Dişlerin yapı malzemesi nelerdir?
Dişler dıştan içe doğru; mine, dentin ve pulpa denen tabakalardan oluşmaktadır. Birde kök yüzeyi olarak tanımladığımız sement tabakası vardır. Bunların her biri farklı oranlarda organik ve inorganik madde ve su ihtiva eder. Mine, dentin ve sement dişin sert bölümlerini oluştururken en iç kısımda bulunan pulpa dişin tek yumuşak tabakasıdır.
Diş minesi ne işe yarar? Zarar görmesi durumunda neler olur?
Diş minesi dişlerin ağız içinde görünen kısımlarını koruyucu bir katman olarak sarar. Dişleri, çiğneme esnasında bazı besinlerin fiziksel ve kimyasal etkilerine karşı koruyarak iç tabakaların zarar görmesini engeller. Yapı olarak vücudumuzun en sert kireçlenmiş dokusudur.%96 sı kalsiyum tuzlarından oluşur. Sinir hücresi içermediğinden ısı, tatlı -ekşi gibi uyaranlara kendi başına duyarlı değildir ve şeffaftır.
Mine çok sert bir yapı olmasına rağmen fiziksel ve kimyasal etkenlerden zarar görebilir. Travma, diş sıkma ya da gıcırdatma, sert kabuklu yiyeceklerin dişlerle kırılması, asitli içecekler ve gıdaların tüketilmesi, yaşlanma gibi nedenler diş minesinde çatlak oluşmasına, kırılmasına ya da aşınıp incelmesine neden olur.
Minede gelişen zararlar derecesine göre sıcak soğuk hassasiyeti, aşınma çok fazlaysa alt ve üst çeneler arasındaki dikey boyut dediğimiz mesafenin azalması sonucu uzun vadede eklem problemleri ve de en sık görülen zarar olarak kötü ağız hijyeni sonucu gelişen çürüklerdir.
Karşılaşılan zarara göre Flour uygulamaları ile mine hassasiyetinin giderilmesi, ya da dolgu gibi tedaviler uygulanırken diş sıkma ve gıcırdatmanın etkilerine karşı dişleri korumak amaçlı hastaya gece plakları hazırlanır.
Dentin ne demektir? Zarar görmesi durumunda neler olur?
Dentin diş minesinin altında yer alan 2. katmandır. Yapı olarak mineden daha yumuşak ama kemikten daha serttir. İnsan dişlerine rengini veren tabakadır. İçinde çok sayıda bir uçları pulpayla bağlantılı olan ve sıvı dolu kanalcıklardan oluşur. Diş minesi ortadan kalktığında pulpa kanalcıklarla dış uyaranlara açık olacağından dişte hassasiyet oluşur. Hayat boyu kendini yenileyen ve çürük yada travma gibi bir etkiyle karşılaştığında kendini koruyabilen canlı bir dokudur. Yaşlandıkça mine incelip dentin kalınlaştığı için yaşlı insanlarda dişler daha sarıdır. Diğer yandan travma ve sürekli irritasyon sonucu dentin kanallarının içinde kalsiyum fosfat maddesi birikerek kanallar tıkanabilir. Bu dişin kendini koruma mekanizmasıdır.
Kötü ağız hijyeni sonucu oluşan çürük mineyi geçip dentine ulaştı ise çürük çelik frezler kullanılarak temizlenir ve dolgu yapılır.
Pulpa ne demektir? Zarar görmesi durumunda neler olur?
Pulpa dişin kron (taç)ve kök kısmında bulunan dentinle çevrelenmiş besleyici, duyusal ve koruyucu işlevlere sahip, bol damar ve sinir ağı ile sarılmış bir bağ dokusudur.
Çürük yada travma sonucu enfekte olarak zarar görebilir. Bu enfexyonun derecesine göre sıcak soğuk hassasiyeti ve ağrı yapar. Hafif ağrı ve özellikle soğuk ağrıyı artırıyor ise diş, kuafaj denen işlemle kurtarılabilir. Gece uyutmayacak kadar ağrı mevcutsa ve sıcak hassasiyeti sürekli ise kanal tedavisi uygulanmalıdır. Yine kronik travmalar sonucu (diş sıkma, kapanış bozuklukları gibi) pulpa uzun vadede nekroz olabilir ve bunun sonucunda da yine kanal tedavisi yapılarak diş kurtarılır.
Sement ne demektir? Zarar görmesi durumunda neler olur?
Sement dişin kök yüzeyini kaplayarak koruyan özelleşmiş bir kalsifiye dokudur. Mine ve dentine göre daha yumuşaktır.
Mine sement birleşimindeki aşınmalar, çatlaklar sonucu kök yüzeyi çürükleri gelişebilir. Böyle durumlarda çürük temizlenir ve dolgu uygulanır. Diş eti iltihabı gibi nedenlerle diş köklerini çevreleyen kemik dokuda bir erime ve bununla birlikte diş eti çekilmesi oluştuğunda ise kök yüzeyleri ağız ortamına açıldığı için dişlerde hassasiyet gelişir. Bu gibi durumlarda kök yüzeylerinin hijyen ve bakımına özen göstermek, flour iyonu içeren diş macunu vs.. gibi ajanlarla kök yüzeyinin yapısında yalıtım sağlayarak hassasiyet giderilmeye çalışılır.
Kayseri Hospitadent
Başhekim Dt. Zeynep ÇETİN
